utworzone przez Paweł Nowakowski | 5 01 2018 | Aktualności, Historia Iłży, zamek
We wrześniu 1939 r. iłżecki zamek niespodziewanie odegrał jeszcze raz w swoich dziejach ważną rolę militarną. Stał się w pełnym tego słowa znaczeniu twierdzą i kwaterą dowódcy obrony Iłży płk. Wł. Muzyki. Tym samym przyjął na siebie intensywny ostrzał artylerii niemieckiej. Wywołało to liczne uszkodzenia pozostałości starych murów. Szczególnie ucierpiała wieża główna, do której strzelano z działek przeciwlotniczych. Najpierw, mało skutecznie, pociskami o kalibrze 20 mm, a następnie 88 milimetrowymi,
Wyłom w wieży głównej zrobiony przez pociski 88 mm (źródło: strona ilza.com.pl)
które przebiły ścianę wieży od strony wschodniej. Na szczęście Niemcy nie kontynuowali ostrzału i wyłom nie został powiększony. Przez resztę wojny zamek doznał tylko nieznacznych zniszczeń wynikających z użycia broni. Wiemy, że przy pozostałościach bastionu bramnego Niemcy ćwiczyli rzuty granatami, których eksplozje uszczupliły obecne tam ostańce. Należy wspomnieć także o incydencie, który miał miejsce po tzw. wyzwoleniu, poważnym uszkodzenie herbu Korab, znajdującym się na zamkowej wieży. Sprawcą wandalizmu był młody ormowiec, który uczył się strzelać. Z heraldycznej rzeźby mającej ponad pięćset lat uczynił sobie tarczę strzelniczą .
Od zakończenia II wojny światowej wieża główna musiała czekać aż 13 lat na przeprowadzenia prac konserwatorskich. W 1950 r. był gotowy kosztorys i plan robót lecz pieniądze, które pierwotnie przeznaczono na iłżecki zamek przekazane zostały na chęciński. Nasz zabytek nie miał protektorów w kieleckim Wydziale Sztuki. Podobna sytuacja miała miejsce w 1920 r. kiedy środki wyasygnowane przez Ministerstwo Robót Publicznych na zamek w Iłży przekierowano na konserwację Świętego Krzyża.
W roku 1954 pojawił się impuls ożywiający sprawę remontu wieży. W dniu 29 czerwca w Życiu Radomskim ukazała się krótka informacja o stanie ruin:
Iłża: Ruiny zamku w Iłży imponująco wyglądają już z daleka. Należy jednak stwierdzić, że ten historyczny zabytek, pozostający bez zabezpieczenia, niszczeje z dnia na dzień. Sprawą tą winien się zainteresować Wydział Kultury przy Prezydium WRN w Kielcach i spowodować zabezpieczenie ruin przed całkowitym zniszczeniem.
Wzmianka o ruinach w Życiu Radomskim (fot. P.N.)
Ta skromna wzmianka został jednak dostrzeżona przez odpowiedni urząd. W sierpniu zareagował Centralny Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, który wysłał prośbę do konserwatora zabytków w Kielcach o zbadanie stanu ruin zamku w Iłży. Termin przesłania informacji zwrotnej wyznaczono na 1 września 1954 r. Konserwator odpowiedział na pismo CZMiOZ dopiero w marcu 1955 r., donosząc o braku swoich kompetencji do oceny, bo „stan zabytkowych ruin wymaga przebadania przez inżyniera-architekta, rzeczoznawcę w zakresie konserwacji ruin” .
Anonimowa osoba/osoby walcząca o zabezpieczenie iłżeckich ruin postanowiła jeszcze raz skorzystać z siły prasy. Należy wyjaśnić, że ówczesne prawo (Ustawa Rady Państwa i Rady Ministrów z dnia 14.12.1950 r. w sprawie rozpatrywania i załatwiania odwołań, listów i zażaleń ludności oraz krytyki prasowej.) nakazywało instytucjom zarówno centralnym jak i lokalnym weryfikowanie wiadomości prasowych i podejmowanie działań mających na celu „usunięcie ujawnionych przez krytykę prasową braków, uchybień i wadliwości …”
Czytelnik „Nowej Wsi” napisał do redakcji tygodnika, „że w Iłży na Górze Zamkowej niszczeje cenny zabytek historyczny, którego mury się walą, władze terenowe nie zabezpieczyły tej starej budowli.” Redakcja poszukując przyczyny tego stanu rzeczy napisała najpierw do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Iłży. Skąd otrzymała odpowiedź, że władze iłżeckie nie mają na konserwację funduszy. Następnie interweniowała w Wydziale Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach, bezskutecznie. Na końcu zwróciła się do Prezydium WRN, które wreszcie skierowało sprawę we właściwym kierunku.
Należą się podziękowania nieznanemu członkowi Redakcji Nowej Wsi z Działu Korespondentów, który przez upór i konsekwencję wyegzekwował podjęcie przez władze decyzji aby w 1956 r. przeprowadzono remont sypiącej się wieży. Co prawda prace nie rozpoczęły się jeszcze w tym samym roku (nie zdążono wykonać dokumentacji) ale już w następnym i zakończyły w 1958. Do najważniejszych zadań remontowych przy wieży należało: zaślepienie otworu wybitego przez niemiecką artylerię, spięcie obwodu wieży dwoma stalowymi obejmami i obmurowanie korony wieży
Wieża podczas remontu w 1958 r. (źródło: zbiory A. Bednarczyka)
Zdjęcie wieży wykonane 11 VI 1958 r. (źródło: Zbiory S. Jaroszka)
Naprawy pozostałych elementów ruin zamku trwały jeszcze w 1959 r. i prawdopodobnie objęły tylko najbardziej zagrożone upadkiem fragmenty murów. Odpadające kamienie stanowiły zagrożenie szczególnie dla mieszkańców ul. Podzamcze. „Żądanie zabezpieczenia ruin zamku iłżeckiego wysuwali mieszkańcy m. Iłży w akcji przedwyborczej, jak również nadal to zagadnienie trapi mieszkańców tego miasta. Zabezpieczenie ruin przed obsuwaniem się, jest paląca koniecznością.”(frag. pisma Prezydium Iłżeckiej PRN do Prezydium WRN w Kielcach z 16 IV 1958 r.). Te postulaty choć nieuświadomione współczesnym mieszkańcom i władzom aktualne są również i dziś.
Fragment kurtyny zachodniej od strony miasta (fot. P.N.)
Jak długo utrzymają się niektóre kamienie? (fot. P.N.)
Stan muru wiszącego nad miastem (fot. P.N.)
Analizując dokumentacje remontu wieży w 1958 r. można zauważyć pewne prawidłowości obecne w innych konserwacjach zamku. Pierwszą rzucającą się w oczy wspólną cechą iłżeckich renowacji jest przewlekłość. Od powstania planów do ich realizacji mijało kilka lub kilkanaście lat. Dokumentacja stawała się nieaktualna a obiekt tracił autentyczną materię. Innym wspólnym rysem jest indolencja i nieskuteczność władz lokalnych, którym brak funduszy wystarczał na usprawiedliwienie bezczynności.
Paweł Nowakowski
utworzone przez Paweł Nowakowski | 6 09 2017 | Aktualności, Historia Iłży, zamek
Władysław IV, Cecylia Renata i Jan Kazimierz, rys. Jana Matejki [źródło: wikipedia]
W bieżącym roku przypada kilka okrągłych rocznic związanych z dziejami zamku Iłża. Do nich należy 380 lecie spotkania króla Władysława IV Wazy ze swoją małżonką Cecylią Renatą. Wydarzenie to opisał Albrycht Radziwiłł, nadając mu niezwykle romantyczny i kurtuazyjny wydźwięk. Przywołajmy relację kronikarza a następnie spróbujmy skonfrontować ją z faktami historycznymi.
6-go września.
Przybył król wieczorem na miejsce, gdzie królowa była stanęła, a przytrzymawszy królewicza Kazimierza, który ablegatem jechał od królowej do króla, wszedł do stancji królowej i tam Opaliński marszałek imieniem króla witał królowę. Skończywszy oracją, marszałek prosi też o audiencję dla szlachty, która z nim przyjechała na przywitanie swojej królowej. Przypuszczono ich, między którymi i król, którego królowa nie poznała. Powtarza tedy król salutacją ścisnąwszy rękę królowej, i wnet królowa do nóg królewskich upada, stąd wielka z obu stron radość. Siadają wkrótce do stołu na wieczerzę, która się przeciągnęła aż do północy. Po której król nocą pośpieszył do Warszawy.”
Władysław IV wg P.P. Rubensa [źródło: polona.pl]
9 sierpnia 1637 r. w wiedeńskim kościele św. Augustyna odbyły się zaślubiny per procura arcyksiężniczki Cecylii Renaty z królem Polski Władysławem IV. Pana młodego zastępował królewicz Kazimierz. Ślubu udzielił biskup chełmiński Jan Lipski. Kilka dni później Cecylia opuściła Wiedeń i 20 sierpnia dotarła do granic Polski. Tam została powitana m.in. przez biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika i wojewodę sandomierskiego Jerzego Ossolińskiego. Liczny orszak powoli zmierzał do Warszawy. Zatrzymywał się w wielu miejscach, podejmowany serdecznie przez przyszłych poddanych. Władysław postanowił wyjechać naprzeciw żonie. W towarzystwie najbliższych dworzan 4 września opuścił Warszawę i po dwóch dniach osiągnął Iłżę. Według Albrychta Radziwiłła arcyksiężna nie rozpoznała króla w grupie hołdującej szlachty i dopiero niekonwencjonalne zachowanie zdradziło jego godność. Cecylia jak przystało na miłą i dobrze wychowaną osobę okazała zaskoczenie i radość z tak niespodziewanego spotkania. Małżonkowie wspólnie zjedli wieczerzę, podczas której rozmawiali najprawdopodobniej po niemiecku. Habsburżanka nie znała języka polskiego, ale mogła posługiwać się jeszcze łaciną i włoskim. Po posiłku mimo późnej pory, król zdecydował się na wyjazd, co było bardzo wymowne. Jest faktem, że Cecylia nie zachwycała urodą i Władysław na pewno nie oszalał na jej punkcie, a wręcz przeciwnie był oschły. Możemy nawet użyć eufemizmu, stwierdzając że postępował nieuczciwie gdyż jeszcze przez jakiś czas na zamku z młodą parą mieszkała dawna faworyta Władysława. Dopiero wysiłki królowej doprowadziły do odprawienia kłopotliwej rezydentki.
Cecylia Renata lubiła przejażdżki konne i polowania [źródło: polona.pl]
Wizerunek królowej wykonany rok po jej śmierci (1645) [źródło: polona.pl]
Portret Cecylii Renaty namalowany przez Frans Luycx ok. 1640 r. [źródło: wikipedia]
Oryginalne schody głównego „wschodu” (fot. P.N.)
Paweł Nowakowski
utworzone przez Paweł Nowakowski | 21 12 2016 | Aktualności, Iłża, zamek
W dnu 19 grudnia 2016 r. w kampusie Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego przy ul. Wóycickiego w Warszawie odbyła się konferencja naukowa pt. Zastosowanie skaningu laserowego oraz teledetekcji w ochronie, badaniu i inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego. Opracowanie nieinwazyjnych, cyfrowych metod dokumentacji i rozpoznania zasobów dziedzictwa architektonicznego i archeologicznego. Konferencja była podsumowaniem projektu badawczego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, kierowanego przez dr. Rafała Zapłatę.
Podczas trzech sesji wygłoszono 13 referatów, z czego 9 związanych była bezpośrednio z Iłżą i jej okolicami. Szczególnym poligonem doświadczalnym dla naukowców stał się iłżecki zamek. Obiekt badany był z kosmosu, z samolotów, dronów, skanowany i fotografowany. Zastosowanie całego wachlarza nowoczesnych metod teledetekcji i skaningu miało określić zakres ich przydatności dla archeologii i konserwacji zabytków. Okazało się, że włączenie tych technologii do pracy konserwatorów i archeologów otwiera przed nimi całkiem nowe perspektywy. Przewidywalne było, zastosowanie skanerów i aparatów fotograficznych do pomiarów i inwentaryzacji, natomiast mało rozpoznane były możliwości lasera w analizie badanych struktur czy wykrywaniu elementów podpowierzchniowych. Trzeba zaznaczyć, że doskonalenie skanerów postępuje bardzo szybko. To co w pierwszej fazie projektu było wyzwaniem – scalanie i filtracja wielkiej ilości danych, i zmuszało do powołania sztabu ludzi, dziś jest automatycznie wykonywane przez samo urządzenie. Pozwala to na uzyskanie trójwymiarowego obrazu obiektu bezpośrednio po jego zeskanowaniu.
Pełna treść konferencji zawarta będzie w wydawnictwie posesyjnym, które powinno się ukazać w przyszłym roku. Gratulujemy Panu Doktorowi Zapłacie zakończenia projektu i mamy nadzieję, że Jego badania zostaną wykorzystane w praktycznych przedsięwzięciach na rzecz iłżeckiego zamku.
utworzone przez Robert Celuch | 1 12 2016 | Aktualności, Iłża, zamek
W dniu 26 listopada 2016 r. miało miejsce niecodzienne wydarzenie. Na iłżeckim zamku, w nowo odrestaurowanej piwnicy, spotkało się grono osób, by posłuchać utworów Henryka Sienkiewicza. Pomimo listopadowej aury w spotkaniu uczestniczyło około 50 osób. Wśród publiczności znaleźli się młodzi i starsi mieszkańcy Iłży, przedstawiciele Rady Miejskiej z przewodniczącym Józefem Skrobiszem i radnymi Renatą Iluchin i Cezarym Ziembickim.
Iłżeckie Towarzystwo Historyczno-Naukowe zaprosiło do współpracy przy organizowaniu tego wydarzenia władze samorządowe, Dom Kultury, Muzeum Regionalne, przedsiębiorców i osoby prywatne. Dzięki panom Jackowi Wojtalowi, Pawłowi Chedzie, Cezaremu Ziembickiemu i Witoldowi Sępiołowi uczestnicy spotkania mogli rozgrzać się gorącą herbatą i kawą oraz poczęstować słodyczami, zasłuchać się i przenieść w świat sienkiewiczowskich powieści historycznych. Pan Paweł Cheda zadbał również o oprawę muzyczną wydarzenia. Osoby czytające fragmenty powieści zasiadały na replice zabytkowego krzesła użyczonego przez Muzeum Regionalne.
Spotkanie rozpoczął prezes Iłżeckiego Towarzystwa Historyczno-Naukowego pan Paweł Nowakowski, który przybliżył zgromadzonym historię miejsca, w którym się znaleźliśmy, cytując fragmenty inwentarzy lustracyjnych.
Wstęp i komentarze do czytanych fragmentów powieści Henryka Sienkiewicza przygotowała pani Barbara Celuch – nauczycielka języka polskiego iłżeckiego Liceum Ogólnokształcącego.
Pierwszy fragment powieści „Ogniem i mieczem” czytał pan Jerzy Dobrowolski, ubrany w okazały szlachecki kontusz. Pani Hanna Sępioł przeczytała fragment „Pana Wołodyjowskiego”. Fragment „Potopu” zaprezentował pan Witold Plata. Pani Małgorzata Cheda odczytała fragment „Quo vadis”, a pan Łukasz Babula fragment „Krzyżaków”, korzystając ze swojego ulubionego wydania tej książki, zawierającej bardzo ciekawe ilustracje.
Zamkowe spotkanie wpisuje się w obchody kończącego się już Roku Sienkiewicza, a w dniu 15 listopada przypadała setna rocznica śmierci pisarza.
Zapraszamy do obejrzenia fotografii wykonanych przez Łukasza Babulę, Roberta Celucha i Pawła Nowakowskiego.
