Sprawa obiektowa „Inspiratorzy”

Sprawa obiektowa „Inspiratorzy”

Powstanie kaplicy w Seredzicach nie było tak spektakularne jak w Pasztowej Woli, gdzie w ciągu kilku nocy wzniesiono taki obiekt. Mieszkańcy Seredzic wraz z księżmi Dziadowiczem i  Szczerkiem osiągnęli ten cel  w ciągu kilku lat wytrwałych działań. Borykali się jednak z tymi samymi ograniczeniami i przeciwnościami stwarzanymi przez władzę ludową PRL. Świadectwem determinacji mieszkańców w dążeniu do celu jak i infiltracji środowiska seredzkiego przez Służbę Bezpieczeństwa jest zachowana dokumentacja w zasobach archiwalnych IPN. Wytworzona została w dużej mierze na podstawie donosów tajnych współpracowników (TW) Służby Bezpieczeństwa, a zwłaszcza TW „Zbyszka.”

Jedne z archiwalnych dokumentów IPN sprawy „Inspiratorzy”

Jesienią 1975 r. p. Eugeniusz Pastuszko zamieszkały w Seredzicach przekazał stary budynek mieszkalny na rzecz iłżeckiej parafii. Budynek ten wykorzystywany został na punkt katechetyczny, w którym w każdą sobotę od godziny 8 do 14 prowadzone były lekcje religii przez księży przyjeżdżających z Iłży. Funkcjonariusze z Wydziału IV SB KWMO w Radomiu od tajnych współpracowników jak również z informacji przesyłanych z komisariatu w Iłży dowiedzieli się o planach zaadoptowania domu na kaplicę. Z tego powodu w dniu 23 grudnia 1975 r. zarejestrowano sprawę obiektową „Inspiratorzy” nr ewidencyjny 1336. Jej celem było rozpoznanie kleru i aktywu katolickiego zmierzającego do realizacji budowy kościoła, organizowanie działalności profilaktyczno-zapobiegawczych oraz dezintegrowanie i wyhamowanie działalności kleru i związanego z nim aktywu katolickiego.[1]

Miejscowości Seredzice, Kolonia Seredzice i Seredzice Zawodzie w 1975 r. zamieszkiwało prawie 2000 osób. Około połowy ludności produkcyjnej pracowało w rolnictwie, przeważnie  w średniej wielkości gospodarstwach rolnych. Pozostała cześć zatrudniona była w różnych zakładach na terenie Iłży, Starachowic i  Radomia. We wsi istniała Podstawowa Organizacja Partyjna (POP) licząca 13 członków i Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) zrzeszająca 11 członków. Ponadto istniało koło Związku Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej liczące około 30 członków oraz Koło Gospodyń Wiejskich skupiająca około 20 członków.

Najbardziej zaangażowane w powstanie kaplicy, według  funkcjonariuszy SB, były mieszkanki Seredzic: Maria Celuch, Zofia Wolska, Zofia Chała, Maria Kosterna i Maria Barszcz.[2]

Z notatki funkcjonariusza można się dowiedzieć, że 29 października 1975 r. prowadzona była zbiórka na terenie Seredzic w wysokości 40 zł. od jednego dziecka uczęszczającego na katechezę. Pieniądze zbierały dwie kobiety w tym żona sekretarza POP w Zakładach Górniczo-Metalowych Zębiec.[3]

Bardzo dużo informacji o działalności szczególnie kobiet przy sali katechetycznej  dostarczał kontakt operacyjny (KO) „NT” za co dostał od SB wynagrodzenie jednorazowe wysokości 300 zł.[4] W notatce z 22 grudnia 1976 r. „NT” informował, że ksiądz z Iłży wraz z mieszkańcami Seredzic nie podejmują żadnych działań zmierzających do przekształcenia istniejącego punktu katechetycznego w kaplicę.

Kolejną osobą służącą do rozpoznania sytuacji w Seredzicach był kandydat na TW obywatel N.M., który w marcu 1976 poinformował funkcjonariuszy, że na placu p. Eugeniusza Pastuszko gromadzone są materiały budowlane, które mają służyć do budowy stodoły dla jego siostry, której w ubiegłym roku spłonęły zabudowania gospodarcze, ale mogą być także wykorzystane do budowy kaplicy.

W latach 1977  i 1978 doszło do kilku spotkań TW „Zbyszka” z prowadzącym oficerem, podczas których przekazywał informacje o zamiarze podjęcia przez mieszkańców  w najbliższym czasie budowy kaplicy. „Zbyszek” donosił także o takich szczegółach jak umieszczenie w dniu 10 grudnia 1978 r. obrazu św. Antoniego w kapliczce w Seredzicach.[5] Z kolei w notatce sporządzonej przez funkcjonariusza MO z Iłży znalazła się adnotacja komendanta MO w Iłży, w której sygnalizował iż w najbliższym czasie spowoduje by urząd miasta wydał decyzje o rozbiórce rudery czyli domu, w którym mieściła się sala katechetyczna.[6] Po konsultacji z naczelnikiem Wydziału IV KWMO w Radomiu z planów rozbiórki zrezygnowano.[7]

6 października 1979 r. Seredzice odwiedził biskup pomocniczy sandomierski Stanisław Sygnet. TW  „Zbyszek”  donosił, że biskup nie podejmował tematu budowy kaplicy a skupił się w dużej części na walce z alkoholizmem.[8] Z kolei TW „Misiek” doniósł, że podczas październikowej wizyty biskup Sygnet polecił dziekanowi iłżeckiemu ks. Dziadowiczowi rozpoczęcie budowy kaplic w Seredzicach i Maziarzach.[9]

W notatce służbowej z 2 lutego 1981 r. sporządzonej przez komendanta posterunku MO w Iłży  Wojtasa znajduje się informacja,  że w styczniu br. ksiądz Dziadowicz kupił od Pana Eugeniusza Pastuszki drewniany dom wraz z działką w której odbywają się lekcje katechezy. Ponadto chce kupić sąsiadującą działkę i rozpocząć budowę kościoła. Jeśli będą problemy ze wzniesieniem kościoła to Pan Pastuszka wybuduje nowoczesną oborę, która w rzeczywistości przeznaczona zostanie na świątynię.[10] Podobnej treści informacje o sprzedaży działki i planach budowy kościoła znajdują się wyciągu  sporządzonym 9 lutego 1981 r. po wizycie w KWMO w Radomiu TW „Zbyszka”.[11]

3 marca 1981 r. „Zbyszek” poinformował funkcjonariuszy z Radomia, że pod koniec lutego 1981 r. w Seredzicach przystąpiono do adaptacji budynku kupionego od Pastuszki na kaplicę. Pod kierunkiem księdza Stanisława Szczerka przystąpiono do wyburzenia ścian działowych. W najbliższym czasie budynek ma być przestawiony o 90 stopni, tak by frontem stał prostopadle do drogi. Ponadto ks. Dziadowicz chce już w maju tego roku zorganizować w nim pierwszą komunię dla dzieci.[12]

4 marca 1981 r. ppor. Lech Ciok z KWMO w Radomiu przeprowadził rozmowę z komendantem MO w Iłży odnośnie aktualnej sytuacji w Seredzicach i polecił stałą kontrolę sprawy.[13] 5 marca 1981 funkcjonariusz z wydziału ds. wyznań KWMO w Radomiu przeprowadził rozmowę z ks. Dziadowiczem, ksiądz miał oświadczyć, że nie zamierza budować kaplicy w Seredzicach.[14]

Wieczorem, 7 marca 1981 r. wydział IV KWMO W Radomiu otrzymał szyfrogram od komendanta MO w Iłży, że w dniu dzisiejszym około 40 osób przystąpiło do przebudowy punktu katechetycznego na kaplicę.  Wierni nie posiadają pozwolenia na adaptację budynku ani nie zabiegali o nie. O całej sytuacji powiadomiony został również naczelnik w Iłży i referent ds. budownictwa. Funkcjonariusze MO z Iłży ustalili personalia niektórych ludzi biorących udział w pracach budowlanych.[15]

Po obróceniu budynku kolejne prace miały polegać na remoncie dachu , podmurówki i wymianie zniszczonych belek w ścianach. Prace posuwały się szybko ponieważ zaangażowało się w nie sporo osób. Materiały potrzebne do remontu budynku dostarczane były przez osoby prywatne.[16] 1 lipca 1981 r. sprawę obiektową „Inspiratorzy” przejął por. J. Drogosiewicz. W sierpniu 1981 r. TW „Zbyszek” donosił,  że dalej są prowadzone pracę wykończeniowe przy kaplicy m.in. oszalowano ściany  i doprowadzono energię.[17]

16 września 1981 r. podczas spotkania „Zbyszka” z oficerem prowadzącym, TW  poinformował, że ks. Szczerek ogłosił podczas mszy zamiar zakupu od p. Jana Nobisa działki sąsiadującej z kaplicą. Ksiądz miał poprosić wiernych by w tajnym glosowaniu wypowiedzieli się na temat zamiaru kupna działki. „Referendum”  wykazało, że mieszkańcy nie są na razie zainteresowani nabyciem działki. Ksiądz natomiast zaczął gromadzić materiały budowlane na przyszły kościół. Na ten cel mieszkańcy opodatkowali się wstępnie kwotą 3500 zł na rodzinę. Ponadto TW poinformował, że 6 września 1981 r. ksiądz uczestniczył w zebraniu Solidarności Wiejskiej w Krzyżanowicach, które zorganizował p. Skiba. Na zebraniu tym miał być również naczelnik z Iłży, którego spotkało szereg nieprzyjemnych słów. Solidarność Wiejska  w Seredzicach była dopiero w stadium organizowania się, a inicjatorem jej założenia miał być p. Eugeniusz Pastuszka.[18]

26 października 1981 r. odbyło się spotkanie TW „Zbyszek”  z funkcjonariuszem SB por. J. Drogosiewiczem  w sprawie obiektywowej „Inspiratorzy”. Na miejsce spotkania wybrano lokal gastronomiczny w Iłży. „Zbyszek” doniósł, że ksiądz Dziadowicz zakupił 30 000 cegieł, z których          5 000 trafiło do Seredzic. Ponadto poinformował, że we wsi istnieje Solidarność Wiejska, licząca 8 członków.  27 października 1981 r. por. Drogosiewcz złożył wniosek o zakończenie sprawy obiektywowej „Inspiratorzy”, uzasadniając, że dalsze prowadzenie sprawy jest bezzasadne i niecelowe, gdyż w efekcie nie doprowadzi do skutków prawnych (miał na myśli prawdopodobnie rozbiórkę kaplicy) i nie zostanie wykorzystana operacyjnie czy też w inny sposób. Powoduje nadto niepotrzebne rozproszenie sił i środków, które jak określił mogą zostać wykorzystane na innych odcinkach.[19] Ta dziwna decyzja z pewnością wynikała z ogólnej sytuacji w kraju. W tym czasie panował tzw. Karnawał Solidarności, czyli okres, w którym władze komunistyczne zmuszone zostały do poszerzenia swobód obywatelskich, liczenia się z potrzebami religijnymi Polaków i ograniczenia cenzury.

Kaplica służyła do końca lat 80. W 1984 r. ks. Szczerek z mieszkańcami rozpoczął budowę  kościoła, który w stanie surowym został oddany do użytku w 1989 r. Parafię Seredzice erygowano w 1988 r. , a konsekracji nowego kościoła dokonał biskup Edward Materski w dniu 27 października  1991 r.

Jarosław Ładak

Kościół pw. Miłosierdzia Bożego w Seredzicach {fot. J. Kutkowski ze strony diecezja.radom.pl]

[1] Wniosek o wszczęcie sprawy obiektowej kryptonim „Inspiratorzy”, IPN Ra 08/673, s.6.

[2] Analiza sytuacji operacyjno-politycznej w rejonie zagrożenia nielegalnym budownictwem sakralnym w miejscowości Seredzice gm.-Iłża, IPN Ra 08/673, s. 8.

[3]Notatka służbowa z dn. 30.10.1975 r., IPN Ra 08/673, s.67.

[4]Notatka służbowa z dn. 09.12.1975 r., IPN Ra 08/673, s.68.

[5] Wyciąg z informacji spisanej ze słów tw ps „Zbyszek”, IPN Ra 08/673, s.81.

[6] Notatka urzędowa z dn. 04.02.1979 r., IPN Ra 08/673, s.82.

[7]Notatka urzędowa z dn. 04.02.1979 r IPN Ra 08/673, s.83.

[8] Wyciąg z notatki służbowej spisanej ze słów tw p.s.”Zbyszek” w dniu 23.10.1979 r., IPN Ra 08/673, s.91

[9]Wyciąg z informacji uzyskanej od tw ps. „Misiek” w dniu 27.03.1980 r., IPN Ra 08/673, s. 97.

[10]Notatka służbowa komendanta Komisariatu MO w Iłży z dn. 02.02.1981 r.,  IPN Ra 08/673, s. 100.

[11]Wyciąg z odbytego spotkania z tw ps „Zbyszek” odbytego w dn. 09.02.1981 r., IPN Ra 08/673, s.101.

[12] Wyciąg z inf. przekazanej przez tw ps „Zbyszek” w dniu 03.03.1981 r., IPN Ra 08/673, s.103.

[13] Notatka służbowa  ppor. Lecha Cioka z dn. 04.03.1981 r., IPN Ra 08/673, s.106.

[14] IPN Ra 08/673, s.105.

[15] Szyfrogram z dn. 07.03.1981 r., IPN Ra 08/673, s. 107

[16]Wyciąg z odbytego spotkania z tw ps „Zbyszek” odbytego w dn. 10.03.1981 r., IPN Ra 08/673, s.108.

[17] Informacja nr 2/81, źródło tw. „Zbyszek”, IPN Ra 08/673, s. 112-113.

[18] Tamże …113-115.

[19] IPN Ra 08/673, Wniosek o zakończenie sprawy obiektywowej z dnia 27.10.1981 r., s. 121-122. 

Koniec drogi

Koniec drogi

W dniu  25 września b.r. zakończyła się  historia  zapomnianej  ofiary „wielkiej wojny”. W tym dniu  przewieźliśmy szczątki Antoniego Mazurka z Grabowca do kościoła p.w.  św. Andrzeja

Trumienka ze szczątkami Antoniego Mazurka (fot. S. Kurek)

Boboli w Koszarach, gdzie ks. Edward Skorupa odprawił mszę pogrzebową.  W nabożeństwie uczestniczyły trzy osoby z rodziny poległego na Piotrowym Polu, prawnukowie z rodziny Marczaków. Iłżeckie Towarzystwo Historyczno-Naukowe reprezentował Paweł Nowakowski wraz z Witoldem Sępiołem i Sławomirem Kurkiem. Podczas pogrzebu przedstawiliśmy  rodzinie wszystkie wydarzenia związane z odnalezieniem i identyfikacją szczątków ich pradziadka. Prawnukowie z wielkim zainteresowaniem oglądali dokumentację fotograficzną wykonaną podczas  ekshumacji.  Potwierdzili także informację, która pojawiła się  w komentarzu na naszej stronie fb, dotyczącą zatrutej kuli. Właśnie ze strachu przed nią nie doszło do przeniesienia ciała na cmentarz w Iłży, o co starała się rodzina.

Po zakopaniu trumienki, na mogile położyliśmy wiązankę kwiatów, zapaliliśmy świece i odmówiliśmy  modlitwę.  Antoni Mazurek mógł być pochowany w Grabowcu ale doszliśmy do wniosku, że lepszym miejscem będzie cmentarz w Koszarach, mieszkał przecież w pobliskich Błazinach.  Było to możliwe dzięki przychylności ks. Edwarda Skorupy, który  podzielił nasz pogląd bez zastrzeżeń i warunków za co serdecznie dziękujemy.

Rodzina A. Mazurka (foto P. Nowakowski)

 

 

Wykopaliśmy grób i usypaliśmy mogiłę (fot. P. Nowakowski)

Grób A. Mazurka (fot. P. Nowakowski)

Ponieważ Antoni Mazurek był ofiarą wojny  otrzymaliśmy obietnicę od  przedstawiciela IPN-u p. Piotra Kędziory-Babińskiego, że  w  przyszłym roku będzie możliwe wystawienie na koszt państwa kamiennego nagrobka.

 

Sławomir Kurek i Paweł Nowakowski