JAROSŁAW ŁADAK, Ksiądz Józef Dziadowicz w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa

utworzone przez Paweł Nowakowski | 9 09 2024 | Historia Iłży, Iłża, Uncategorized

Józef Dziadowicz s. Romana i Franciszki z d. Górska urodził się 14 marca 1917 r. w Bogorii. Tam też uczęszczał do szkoły podstawowej. W 1928 roku wstąpił do drużyny harcerskiej ZHP. Po ukończeniu szkoły podstawowej kontynuował naukę w Liceum Ogólnokształcącym w Sandomierzu. W 1936 r. zdał maturę i wstąpił do Seminarium Duchownego w Sandomierzu. Będąc alumnem należał do drużyny harcerskiej im. ks. Skorupki. W 1939 r. ukończył kurs instruktorski i został mianowany podharcmistrzem. W pierwszych latach okupacji pracował jako sanitariusz w szpitalu w Sandomierzu. 10 maja 1941 r. otrzymał świecenia kapłańskie. Jego pierwszą placówką była parafia św. Teresy w Radomiu.  Do jego obowiązków należało także nauczanie religii w szkole podstawowej na Wośnikach. Zaangażował się również w prace Komitetu Opieki Społecznej na terenie miasta i powiatu radomskiego. Po zakończeniu wojny ks. Dziadowicz ukończył studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, otrzymując tytuł magistra teologii i filozofii.

W 1946 r. rozpoczął pracę w parafii św. Marcina w Opatowie. Tan także uczył religii w Gimnazjum i Liceum im. Bartosza Głowackiego. Z okresu pracy w tej szkole zachował się pierwszy donos na księdza Dziadowicza z dnia 5 października 1948 r., sporządzony przez ucznia o pseudonimie „Zebra”. Do większego zainteresowania opatowskiej bezpieki postacią księdza przyczynił się kolejny donos. Jeden z mieszkańców miasta oskarżył go o posiadanie 10 poniemieckich odbiorników radiowych, które miał sprzedawać znajomym[1].  Śledztwo nie wykazało by ktokolwiek kupił od księdza taki odbiornik, natomiast ks. Dziadowicz jako pełniący funkcję komendanta ZHP w Opatowie jeden odbiornik radiowy przekazał do świetlicy harcerskiej. Ksiądz Dziadowicz pełnił również obowiązki kierownika Opieki Społecznej powiatu opatowskiego, udzielał się w pracach Zarządu dawnego „Caritasu”, Sodalicji Mariańskiej oraz w działalności kółek różańcowych[2]. W lipcu 1953 r. przeniesiony został do parafii w Białobrzegach, gdzie został proboszczem oraz dziekanem dekanatu jedlińskiego.

Znalezienie się w sferze zainteresowania UB oznaczało inwigilację całego otocznia „figuranta”.  14 września 1953 r. został aresztowany za słuchanie audycji zagranicznych ojciec księdza, Roman Dziadowicz. Funkcjonariusze tak opisali jego postawę, jest „…wrogiem obecnej rzeczywistości i spółdzielni produkcyjnej, ściśle powiązany z klerem…”.[3] 17 grudnia 1953 r. Sąd Wojewódzki w Kielcach na sesji wyjazdowej w Ostrowcu Świętokrzyskim uniewinnił Romana Dziadowicza.

We wrześniu 1962 r. ks. Józef Dziadowicz przeniesiony został do parafii w Iłży na miejsce ks. Wincentego Młodożeńca, tajnego współpracownika SB o pseudonimie  „Wąkop”. [4] Ten zaś zajął dotychczasowe miejsce ks. Dziadowicza w Białobrzegach.

W styczniu 1963 r. Wydział ds. Wyznań Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) w Kiecach wysłał zawiadomienie do kurii o nielegalnych działaniach księdza Dziadowicza, który bez zezwolenia władz rozpoczął odbudowę po zniszczeniach wojennych kościółka św. Franciszka w Kotlarce[5]. W tym też roku ksiądz złożył wniosek o wydanie paszportu. Kapitan Jan Walaszczyk z Komedy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Kielcach odmówił wydania paszportu ponieważ, jak to określił, ksiądz prowadzi wrogą działalność polegającą na unikaniu płacenia podatków, wznoszeniu budynków sakralnych bez zgody państwa, prowadzeniu nielegalnej zbiórki pieniężnej na ten cel oraz wygłaszaniu wrogich wobec państwa kazań w kościele w Iłży.[6]  Ponadto  funkcjonariusz otrzymał informację od księdza Młodożeńca, TW „Wąkop”, że ksiądz Dziadowicz zamierza wyjechać  do  Stanów Zjednoczonych po samochód.[7] 23 listopada 1963 r. Wydział Finansów Powiatowej Rady Narodowej w Starachowicach zajął za zaległości podatkowe samochód osobowy Fiat 600, który używał ks. Dziadowicz. Sprawa jednak skomplikowała się dla urzędu gdy okazało się, że jest on zarejestrowany na siostrzeńca księdza.

Listopadzie 1964 r. kpt. Walaszczyk dowiedział się od TW „Wąkop”, że podczas konferencji, ks. Dziadowicz pouczał księży w jaki sposób mogą omijać płacenie podatków [8].

W styczniu 1965 r.  księdzem Dziadowiczem zainteresowali się funkcjonariusze z WUSW w Kielcach.  Wysłali do Komedy Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Starachowicach pismo z prośbą o przesłanie posiadanych materiałów dotyczących jego osoby[9]. Charakterystykę figuranta otrzymali już po kilku dniach. Jak się okazało był on już rozpracowywany w 1959 r.  w ramach operacyjnej obserwacji, która wykazała, że zajmuje „zdecydowanie wrogi stosunek do PRL, jest gorliwym działaczem i wykonawcą zaleceń władz kościelnych”.[10] Z kolei w kwietniu 1965 r. osobą księdza Dziadowicza zainteresowali się funkcjonariusze Wydziału I Departamentu IV MSW w Warszawie. Powodem była korespondencja jaką prowadził z Danutą Marią Sułek, siostrzenicą kardynała Wyszyńskiego, z którą miał utrzymywać bliskie kontakty.[11] 

3 maja 1965 r. funkcjonariusz Walaszczyk złożył do przełożonych wniosek o zezwolenie na zwerbowanie księdza na tajnego współpracownika (TW). 10 czerwca przeprowadził wstępną rozmowę z księdzem w celu lepszego poznania „kandydata”.[12] Podczas rozmowy ksiądz Dziadowicz był przekonany, że ma do czynienia z pracownikiem Wydziału ds. Wyznań Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach. Skarżył się na wysokie podatki jakie musi płacić z parafii oraz kary finansowe, które go dotykają (za brak prowadzenia ksiąg inwentarzowych, niezarejestrowanie wszystkich punktów katechetycznych oraz za brak pozwolenia na remont kościoła św. Franciszka w Kotlarce). Po pierwszym spotkaniu funkcjonariusz SB określił ks. Dziadowicza jako osobę spostrzegawczą, pewną siebie i posiadającą duże zaufanie u biskupa i księży w dekanacie[13].

23 wrzenia 1965 r. doszło do drugiego spotkania. Tym razem Walaszczyk wyjaśnił kim jest, jednak nie zaproponował jeszcze współpracy, jak się wyraził „by nie potraktował tej propozycji, że za obiecane ulgi w podatku chcę przekupić go i zwerbować do współpracy”[14]. Ksiądz wyraził zgodę na dalsze spotkania z funkcjonariuszem.[15]

25 listopada 1965 r. Walaszczyk złożył kolejny wniosek, o zezwolenie na pozyskanie ks. Dziadowicz na TW. W uzasadnianiu wniosku napisał, że ksiądz Dziadowicz posiada bezpośredni kontakt z biskupem Lorkiem, więc może być cennym źródłem informacji. Ponadto, jak to określił sam ksiądz, jest kapłanem „filarowym, na świeczniku” m.in.  jak już było wspomniane utrzymywał korespondencję listowną z siostrzenicą kardynała Wyszyńskiego. Podczas opracowywania kandydata na TW nie uzyskano żadnych materiałów kompromitujących ks. Dziadowicza w „sensie moralnym”, choć utrzymywał liczne kontakty z kobietami. Walaszczyk mimo braku dowodów, przekonywał zwierzchników, że ksiądz Dziadowicz prowadzi się niemoralnie i jedynie swojemu sprytowi zawdzięcza utrzymanie tego faktu w tajemnicy, we wniosku pisał: „pod względem życia erotycznego umie się dobrze konspirować, a zatem wobec wiernych i swych władz kościelnych nie budzi on zastrzeżeń ”.[16]

Tajny współpracownik „Wąkop” czyli ksiądz Wincenty Młodożeniec ocenił ks. Dziadowicz jako osobę ryzykowną „kombinatora życiowego”, umiejącą się dostosować do każdej sytuacji, okoliczności i towarzystwa. Ponadto ksiądz Dziadowicz miał mieć poważne kłopoty finansowe zarówno parafialne jak i osobiste.

Trzecie  spotkanie odbyło się jak to określił funkcjonariusz w gabinecie dziekańskim 29 listopada 1965 r. Ksiądz żalił się, że na 2 grudnia wyznaczono licytację jego mebli i innych przedmiotów na rzecz zaległego podatku. Funkcjonariusz obiecał, że jeśli będzie z nim szczerze rozmawiał to postara się rozłożyć podatek na raty oraz wstrzymać licytację.[17] Podczas rozmowy poruszono sprawę niezależnej parafii w Wierzbicy, ksiądz stwierdził, że coraz więcej rodzin odchodzi od niej.[18]

15 grudnia 1965 r. doszło do ponownego spotkania funkcjonariusza z księdzem.[19] Rozmówcy wymienili poglądy na temat orędzia polskich biskupów do biskupów niemieckich. Ksiądz Dziadowicz nie podzielał zdania biskupów, twierdził, że podobnie orędzie ocenia wielu księży. W dalszej rozmowie poruszono temat Wierzbicy, który tak interesował władze bezpieczeństwa.  Ksiądz pochwalił się, że został przez biskupa Lorka upoważniony do załatwienia budowy nowej kaplicy w Wierzbicy.[20] Tamtejszy kościół został zajęty przez grupę parafian kierowanych przez ks. Kosa.[21] Funkcjonariusz stwierdził, że nie ma nadziei na uzyskanie pozwolenia na budowę kaplicy. W dalszej rozmowie ksiądz Dziadowicz podziękował za odroczenie egzekucji i licytacji. Być może to ośmieliło  Walaszczyka aby zaproponować księdzu współpracę ze służbą bezpieczeństwa, omówił jej formę i zakres. Ksiądz miał wyrazić zgodę i powiedzieć „że wie dobrze na czym mi zależy”. Zobowiązania  jednak nie podpisał. Zakomunikował jedynie że tajemnicy o współpracy dochowa. To było rozsądne posuniecie ze strony księdza Dziadowicza. Zdawał sobie sprawę, że zobowiązanie mogłoby w przyszłości stanowić narzędzie szantażu. Walaszczyk do kontaktu podał numer skrzynki pocztowej w Kielcach. Ksiądz miał podpisywać korespondencję wybranym  przez siebie pseudonimem „Wiktor”,[22] w praktyce używał jednak swoich inicjałów J. Dz. Funkcjonariusz w uwagach we wniosku zaznaczył że w przyszłości powróci do kwestii podpisania przez księdza zobowiązania. Zalecał także by figuranta otoczyć nadzorem tajnych współpracowników, kontrolować korespondencję i zainstalować podsłuch telefoniczny by ewentualnie ustalić czy nie współpracuje dwulicowo. Za przekazywanie wartościowych informacji  miał być wynagradzany pieniężnie lub upominkami. Brano też pod uwagę możliwość zmniejszenia podatku i udzielenia zezwoleń na remonty obiektów sakralnych i innych.

Kolejne spotkania Walaszczyka z ks. Dziadowiczem  odbyły się w styczniu i lutym 1966 r.  Notatki z tych spotkań są bardzo ogólnikowe i dotyczą przygotowania do obchodów Millenium. Przez wykorzystanie  tajnych współpracowników  „Morawa”, „B-5” i „Jawor” funkcjonariusz planował zweryfikować informacje pozyskane od TW „Wiktora”.

W kwietniu 1966 r. poza ogólnymi informacjami o obchodach 1000-lecia chrztu Polski, ks. Dziadowicz opowiadał o nowej polichromii w kościele w Iłży namalowanej przez Stanisława Konarza.  Jesienią 1965 r. malarz wykonał malaturę w prezbiterium, a  w roku bieżącym (1966) miał odnowić nawę główną i dwie boczne. Artyście przy pracach malarskich pomagał pan Siedlecki pracownik zakładów ,,Zębiec”. Na czas pobytu w Iłży Konarz mieszkał u p. Władysława Pastuszki przy ulicy Bodzentyńskiej.[23]

Spotkanie w dniu 18 maja 1966 r. dotyczyło głównej diecezjalnej uroczystości millenijnej, która miała się odbyć 3 lipca w Sandomierzu. Ksiądz wchodził w skład komitetu organizacyjnego  wydarzenia. Ksiądz Dziadowicz poinformował, że także w Iłży w dniu 29 maja odbędą się obchody Millenium. Spotkania w czerwcu, lipcu i sierpniu dotyczyły także obchodów 1000-lecia chrztu Polski.

Kolejne notatki ze spotkań z ks. Dziadowiczem są ogólnikowe. W styczniu 1967 r. dotyczyły konferencji dekanalnej w Krzyżanowicach. Omówiono na niej pracę duszpasterską w okresie postu, sprawy finansowe księży kurii, KUL i WSD. W konferencji brał udział również biskup Gołębiowski[24].

W innej notatce znajduje się informacja, o wezwaniu księdza Dziadowicza do sądu w Iłży. Poinformowano go tam, że za nieterminowe płacenie podatków grozi mu dwanaście i pół dnia aresztu. Ksiądz stwierdził, że jeśli będzie taka potrzeba to zgłosi się do więzienia dobrowolnie ponieważ ma już dosyć płacenia, wszelkich kar i podatków niesłusznie mu wymierzonych.[25]

Na spotkaniu 26 kwietnia 1967 r. ksiądz Dziadowicz opowiedział o konferencji dekanatu iłżeckiego w Krzyżanowicach, na której omawiano współpracę z młodzieżą, sprawę zadłużenia księży oraz program pracy  parafii na bieżący rok. Ksiądz wyraził irytację faktem grożenia mu aresztem  za nie prowadzenie ksiąg inwentarzowych. Zarówno biskup Wójcik jak i Walaszczyk doradzali księdzu napisanie odwołania do Sądu Najwyższego.

Na spotkaniu w maju ks. Dziadowicz poinformował funkcjonariusza o mianowaniu przez papieża Pawła VI na kardynała biskupa Wojtyłę oraz 4 admiratorów biskupów na ziemiach odzyskanych. Była to informacja ogólnie znana. Ze spraw lokalnych odniósł się do oceny wydarzeń w Wierzbicy. Powtórzył opinię biskupów sandomierskich, którzy uważają, że po rezygnacji ks. Kosa jego zwolennicy ponownie powrócą do kościoła katolickiego. W tej sprawie podobno była już delegacja, która prosiła o przyjęcie do kościoła i pojednanie. W tym też celu biskup Gołębiowski wydal list do ludności wierzbickiej wzywający do pojednania i przywrócenia w Wierzbicy spokoju.[26]

26 lipca 1967 r. Walaszczyk przestawił księdzu swojego zastępcę, z którym będzie się spotykał. Był nim z-ca naczelnika Wydział IV mjr Stanisław Nowak. Ksiądz wyraził zgodę na kontakty z nowym funkcjonariuszem.[27]

We wrześniu 1967 r. doszło do spotkania z Nowakiem, na którym ksiądz mówił o wizycie biskupa Gołębiowskiego w Jasieńcu oraz o planach budowy kościoła w tej miejscowości. Przekazywane informację, jak stwierdził funkcjonariusz są bardzo ogólnikowe, a ksiądz unika podawania znanych mu spraw. [28] W listopadzie 1967 r. spotkanie zostało przerwane przez nieplanowaną wizytę ks. Kurasia z Cerekwi, który znał Nowaka.[29]

24 stycznia 1968 r., jak zanotował funkcjonariusz, ksiądz miał dokładniej przestrzegać zasad konspiracji oraz chętniej informować o sytuacji jaka panowała w diecezji. Mówił o liście otrzymanym od biskupa Gołębiowskiego oraz podał listę księży, którzy  mieli wziąć udział w konferencji dekanalnej. W podsumowaniu spotkania funkcjonariusz stwierdził, że ksiądz wykazał się większą szczerością wobec niego, co nie miało miejsca podczas poprzednich kontaktów.[30]

Zadowolenie Nowaka ze współpracy z księdzem Dziadowiczem nie trwało długo. W notatce po następnym spotkaniu relacjonował, że gdy prosił księdza o informacje o przebiegu konferencji dziekanów ten oświadczył, że nie może ich udzielić ponieważ jest to sprawa wewnętrzna kościoła i że taki zakres przekazu ustalił z poprzednim funkcjonariuszem.[31] Informacje w sprawie wydarzeń marcowych też były bardzo ogólnikowe.

W notatce służbowej z 27 czerwca znajdują się informacje, które prawdopodobnie wymyślił sam Nowak. Dotyczą one uroczystości 150 rocznicy powstania kurii w Sandomierzu. Frekwencja na niej miała być niewielka przez organizację różnych innych imprez świeckich, a także przez działania takie jak wydanie dyspozycji aby autobusy PKS jadące do Sandomierza nie zatrzymywały się na trasie mimo posiadania wolnych miejsc.

5 czerwca 1968 r. odsłonięto we Wrocławiu pomnik Jana XXIII. Był to pierwszy papież, który w grudniu 1962 r. uznał zwierzchność polskich biskupów na ziemiach odzyskanych. Za tą decyzję władze komunistyczne uhonorowały papieża pomnikiem. Na jego odsłonięcie zapraszano gości z całej Polski. Z parafii iłżeckiej próbowano namówić do wzięcia udziału w tej uroczystości rezydenta ks. Wacława Nadgrodkiewicza.  Wysiłki pracownika Wydziału ds. Wyznań p. Wosia nie nakłoniły jednak księdza do wyjazdu. Nieoficjalną karą za tę decyzję było opóźnianie wypłaty emerytury, którą otrzymywał z tytuły nauczania religii w szkole.[32]

Do kolejnego spotkania ks. Dziadowicza z funkcjonariuszem doszło dopiero w kwietniu 1969 r. Tak długi okres bez kontaktu wynikał z obowiązków służbowych Nowaka (udział w szkoleniu). Tym razem ksiądz opowiedział o problemach ks. Siejki z Jasieńca, który nie mógł  dojść  do porozumienia  z parafianami co do miejsca budowy kościoła. Podsumowując spotkanie Nowak ponownie wyraził, zastrzeżenia do lojalności Ks. Dziadowicza: „o pełnej jego szczerości wobec naszego aparatu trudno mówić[33].

W maju 1969 r. ks. Dziadowiczowi został przyznany nowy „opiekun”. Został nim ppłk. Cz. Kowalczyk.

Do kolejnego spotkania doszło dopiero 23 października 1969 r. Kowalczyk najbardziej zainteresowany był sprawami kurii sandomierskiej. Ksiądz nie mógł lub raczej nie chciał zaspokoić ciekawości funkcjonariusza, tłumacząc swoją niewiedzę brakiem kontaktu z kurią i biskupem.  Poinformował także, że w parafii żadne wrogie wystąpienia przeciwko władzy się nie pojawiają. Kolejne spotkania planowane na listopad i grudzień nie odbyły się. W listopadzie Kowalczyk nie zastał księdza, a  w grudniu przed plebanią znajdowało się kilka osób, z obawy przed dekonspiracją zrezygnował z kontaktu.

Podczas spotkania w lutym 1970 r. ksiądz skarżył się Kowalczykowi,  że milicja słabo zwalcza handel nielegalnym alkoholem w mieście. Ze swojej strony próbował podczas kolędy wpływać na ludzi by zaprzestali handlu alkoholem.  Poza tym z notatki dowiadujemy się że w Iłży zostali zatrzymani jacyś podpalacze. Miało to w społeczeństwie wywołać uznanie dla działań milicji. Kowalczyk zalecił by ksiądz informował o wszystkich przestępstwach jakie są mu znane.

W marcu i kwietniu 1970 r. Kowalczyk  nie zastał księdza w parafii. 6 maja 1970 r. doszło do kolejnej wizyty podczas której funkcjonariusza widziało 3 osoby. Był to kolejny dowód, że ks. Dziadowicz nie dbał o konspirację.  Ksiądz na spotkaniu żalił się, że władze prześladują księży i religie na co funkcjonariusz stwierdził że „władze nie prześladują kleru i nie zwalczają religii a jedynie nie popierają jej”. Ponadto ksiądz miał powiedzieć, że kuria zaleca budowę i remonty kościołów bez zezwolenia władz przykładem może być Kowalków, gdzie ksiądz bez pozwolenia wyremontował kaplicę[34]. Ksiądz  wspomniał o Chodkowie, gdzie ksiądz w styczniu 1970 r. postanowił rozbudować  kościół bez odpowiednich pozwoleń. Władze państwowe wydały wówczas nakaz rozbiórki obiektu. Ludność nie zgodziła się na rozbiórkę. 3  marca 1970 r. przedstawiciele władzy asyście ZOMO i milicjantów dokonali pacyfikację kaplicy bronionej przez mieszkańców, a nowo powstająca przybudówka została rozebrana.

W czerwcu 1970 r. wizyta funkcjonariusza na plebani była bardzo krótka, ksiądz poinformował funkcjonariusza że parafię wizytował biskup Gołębiowski, który szczególnie interesował się kaplicami i innymi obiektami sakralnymi wymagającymi remontu. Wrogich wystąpień w parafii ksiądz nie zauważył.

Kolejna spotkanie we wrzeniu się nie odbyło ponieważ funkcjonariusz nie zastał księdza a jedynie robotników remontujących dzwonnice i plebanie.

W grudniu 1970 r. doszło do kolejnego spotkania, na którym ksiądz nie chciał rozmawiać. Poinformował jedynie że naprawił dach gontowy na kaplicy w Małomierzycach, gontem przeznaczonym na remont kościoła św. Ducha w Iłży. Rozmowę przerwała kobieta prosząca by ksiądz udał się do chorego.

Na kolejnym spotkaniu w lutym 1971 r. ksiądz był zadowolony z wyboru Gierka na pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego, podobnie jak ludzie jest pozytywnie nastawiony i liczy na możliwość budowy nowych świątyń co do tej pory było utrudniane przez  poprzednie władze. Pod koniec miesiąca doszło do drugiego spotkania ksiądz opowiada, że ludność dalej popiera nowe kierownictwo partii ale już nie z takim entuzjazmem jak na początku.

Na kwietniowym spotkaniu poza rozmową o sytuacji w kraju, ksiądz żalił się na sytuację w Jasieńcu, gdzie urzędnicy nie chcą wydać pozwolenia na budowę kościoła. Na temat morderstwa Haliny Chudzikowskiej z Iłży opowiadał, że słyszał różne wypowiedzi na temat ostatnich godzin życia, że widziano ją w okolicach miejsca znalezienia zwłok, jak szła od Lubieni w stronę Zębca. Na prośbę funkcjonariusza ksiądz miał popytać ludzi i powiadomić milicjanta telefonicznie.[35]

Na kolejnym spotkaniu ksiądz poinformował funkcjonariusza, że nauczyciel z Jasieńca jadąc z żoną do krawcowej w Lubieni, widział niedaleko miejsca zbrodni Chudzikowską idącą w stronę Iłży. Wracając 15 minut później idącej Chudzikowskiej już nie było. O morderstwie rozpisywała się również prasa lokalnej m. in. Echo Dnia[36].

We wrześniu 1971 r. doszło do ponownego spotkania. Poza sprawami ogólnymi funkcjonariusz dopytywał się księdza kto zamówił mszę za poległych pod Piotrowym Polem, ksiądz nie ujawnił tych informacji, twierdząc że jest to tajemnica zawodowa.[37] Na spotkaniu tym ksiądz  poinformował funkcjonariusza, że wybiera się w październiku do Rzymu na beatyfikację ojca Kolbe.

Na wieść o wyjeździe do Rzymu Naczelnik Wydział IV KWMO w Kiecach mjr E Nowak przygotował zadania dla TW „Wiktora” do wykonania podczas uroczystości beatyfikacji ojca Maksymiliana Kolbe[38].

12 października tuż przed wyjazdem księdza do Rzymu pojawił się funkcjonariusz, który przekazał wytyczne na podróż. Tuż po powrocie u ks. Dziadowicza ponownie zjawił się Nowak. Chyba był zawiedziony, że ksiądz pozytywnie ocenił wyjazd do Rzymu, a faktu „dotarcia do uczestników wycieczki ze strony przedstawicieli wrogich ośrodków ani kolportażu wrogiej literatury nie stwierdził”.[39]

Na kolejnym spotkaniu, które odbyło się dopiero w październiku 1972 r. ksiądz narzekał na panującą władzę, a w szczególności na przewodniczącego Prezydium PRN, który utrudnia budowę plebani w Jasieńcu. Nie chciał też przekazać żadnych informacji o kurii i kościele.[40]

Ostatnie spotkanie, z którego zachowała się notatka służbowa[41] funkcjonariusza Kowalczyka, odbyło się  28.11.1972 r. na plebani. Było bardzo krótkie, trwało około pół godziny i nie przyniosło żadnych ciekawych informacji. Ksiądz mówił o przygotowaniach do peregrynacji oraz o władzach, które robią wszystko by mu w organizacji tego wydarzania przeszkodzić. Materiały dekoracyjne chciał pożyczyć od MRN w Iłży ale zrezygnował widząc niechęć władz do peregrynacji. Przez cały 1973 r. nie ma żadnych notatek ze spotkań z księdzem a ni żadnych informacji dlaczego do tych spotkań nie doszło.

19 sierpnia 1974 r. inspektor Służby Bezpieczeństwa w Starachowicach por. Edmund Siwiec złożył wniosek do komendanta o zakończenie współpracy z TW „Wiktor”, który wyłącznie ustnie i niezbyt chętnie przekazywał informacje o zróżnicowanej wartości dotyczące księży oraz nastrojów panujących wśród wiernych w parafii iłżeckiej. Wszystkich spotkań z księdzem odbyło się 40. Za informacje ksiądz nie przyjął żadnych pieniędzy. Prawdopodobnie wręczano mu jedynie upominki z okazji imienin.  W 1966 r. była to popielniczka zakupiona w sklepie jubilerskim za 500 zł[42], rok później teczkę skórzaną o wartości 620 zł[43], w 1968 r. syfon z nabojami i szklanki wartości 483 zł.[44]  Pokwitowań funkcjonariusz nie pobierał co może świadczyć, że ksiądz mógł nie otrzymać tych prezentów. W 1972 r. ksiądz dostał od funkcjonariusza koniak oraz cukierki i czekoladę za sumę łączną 249 zł[45]. Tak jak poprzednio pokwitowanie nie zostało pobrane. Funkcjonariusz ten sposób działania tłumaczył, że  „byłoby to dla mnie żenujące, a także niekorzystnie wpłynęło na tw, który otrzymywał prezenty od moich poprzedników bez pokwitowania”.[46] W maju 1967 r. funkcjonariusz z kasy służbowej pobrał 1000  zł  w celu częściowego pokrycia kary za nie prowadzenie przez księdza ksiąg inwentarzowych.[47] Czy rzeczywiście środki te zostały przeznaczone na ten cel nie udało się ustalić.  27 sierpnia 1974 r. środkach ewidencyjnych znalazła się informacja, że ksiądz Dziadowicz został zdjęty z ewidencji KPMO w Stachowicach z powodu niechęci do współpracy.

Funkcjonariusz Walaszczyk momencie pozyskania księdza Dziadowicza liczył, że współpraca z nim będzie się układać tak dobrze jak z ks. Młodożeńcem, który z własnej inicjatywy raportował czasami kilkukrotnie w miesiącu. Z księdzem Dziadowiczem było jednak od początku całkiem inaczej. Przede wszystkim nie podpisał zobowiązania, nie napisał żadnego donosu i nie pobierał wynagrodzenia. Przekazywał informacje ogólne i małowartościowe, które władze bezpieczeństwa mogły pozyskać od innych osobowych  lub ogólnodostępnych źródeł.  Informacje wrażliwe, które niewątpliwie ks. Dziadowicz posiadał, nie były przez niego ujawniane.  Poza tym listy do funkcjonariusza potwierdzające lub odwołujące  spotkania podpisywał swoimi inicjałami, co by mogło świadczyć, że nie musiał wiedzieć o nadaniu mu pseudonimu „Wiktor”.  Zastanawiająca jest również długa przerwa między ostatnim spotkaniem w listopadzie 1972 r. a zdjęciem z ewidencji, dopiero w sierpniu 1974 r. Nie ma żadnych informacji by w tym okresie próbowano podtrzymać relacje z księdzem. Być może zasadniczy wpływ na to miała decyzja księdza Dziadowicza by zakończyć kontakty, jasno wyrażona na ostatnim spotkaniu.  Znaczenie miała także ogólna analiza pozyskanych od księdza informacji, która wskazywała, że współpraca nie przyniosła wymiernych korzyści dla strony reżimowej. Zwlekano jednak z wykreśleniem go z ewidencji licząc być może na zmianę stanowiska. Z okresu 1974-1990 r. nie zachowały się żadne informacje świadczące o próbie ponownego nawiązania współpracy z księdzem Dziadowiczem.  

Bibliografia:

1. Kowalik, Szczepan. Konflikt wyznaniowy w Wierzbicy: niezależna parafia w polityce władz PRL (1962-1977). Lublin, 2012.
2. Marek Darmas. Proces J. Lecha, zeznania Świadków wyjaśnienia biegłych, Echo Dnia nr 217 z 1972 r., s.1-2.

Źródła archiwalne

1. Teczka personalna tajnego współpracownika pseudonim „Wiktor” dot. Józef Dziadowicz, imię ojca: Roman, ur. 14-03-1917 r., t. 1-2.
2. AIPN Ki 005/1844 t. 1-5 Teczka pracy tajnego współpracownika pseudonim „Wąkop” dot. Wincenty Młodożeniec, imię ojca: Łukasz, ur. 22-03-1902 r.
3. AIPN Ra PF35/3748 Akta paszportowe o sygnaturze EARA: Dziadowicz Józef
4. AIPN BU 003322/1 Kartoteka księży katolickich w układzie alfabetycznym prowadzona w latach 1963-1989 w Biurze „C” MSW.
5. AIPN Ki 0031/1  Kartoteka ogólnoinformacyjna Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Kielcach.

[1]AIPN Ki 004/1157 t.1, Informacje od informatora „Kazik”, k..23.

[2]AIPN Ki 004/1157 t.1, notatka, k.21.

[3]AIPN Ki 004/1157 t.1148, pismo do Naczelnika Wydziału I-go Dep. XI-go Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie z dn. 24.10.1953 r., k 27.

[4]AIPN Ki 004/1157 t.1148, Informacja dot. ks. Józefa Dziadowicza z dn. 20.04.1965 r., k. 98

[5]AIPN Ki 004/1157 t.1, Decyzja Wydziału ds. Wyzwań WRN w Kielcach z dn. 30.01.1963 r., k 67.

[6]AIPN Ki 004/1157 t.1., Postanowienie o zastrzeżeniu wyjazdu za granicę, k.70.

[7]AIPN Ki 005/1844 t.4, Doniesienie nr 13/64 z dn. 22.12.1964, s.39

[8]AIPN Ki 004/1157 t.1., Wyciąg z doniesienia TW „Wąkop” przyjętego przez kpt. Walaszczyka
w dn. 24.11.1964 r., k.79.

[9]AIPN Ki 004/1157 t.1., Pismo z dn. 14.01.1965 r., k.90.

[10] AIPN Ki 004/1157 t.1, Charakterystyka ks. Dziadowicza, k.92.

[11]AIPN Ki 004/1157 t.1 Notatka służbowa z 04.05.191965 r., k.100.

[12]AIPN Ki 004/1157 t.1Notatka służbowa z dn. 11.06.1965 r., k.28.

[13] Ibidem

[14] AIPN Ki 004/1157 t.1, Notatka służbowa kpt. Jana Walaszczyka z dn. 24.09.1966 r., k.46.

[15] AIPN Ki 004/1157 t.1, Notatka służbowa z dn. 24.09.1965 r., k.46.

[16]AIPN Ki 004/1157 t.1, Wniosek o zezwolenie na pozyskanie kandydata… z dn. 25.11. 1965 r. k. 50.

[17]AIPN Ki 004/1157 t.1 Notatka służbowa z dn. 30.11.1965 r., k.52.

[18] W 1962 r. w wierzbickiej parafii doszło do konfliktu między księdzem proboszczem a wikarym (ks. Zdzisław Kos), który z poparciem części parafian przejął kościół i założył niezależną parafię. Doszło nawet do porwania przez zwolenników ks. Kosa bp. P. Gołębiowskiego. Konfliktem zainteresowały się władze komunistyczne widząc w nim możliwość dokonania rozłamu w polskim kościele. 

[19]AIPN Ki 004/1157 t.2. Notatka służbowa z dn. 16.12.1965 r., s.7-9.

[20]AIPN Ki 004/1157 t.1, Wniosek o zatwierdzenie pozyskania do współpracy tw „Wiktor”
z dn. 16.12.1965 r., k.57.

[21] Szczepan Kowalik, Konflikt wyznaniowy w Wierzbicy. Niezależna parafia w polityce władz PRL (1962–1977), Lublin 2012

[22]AIPN Ki 004/1157 t.1, Wniosek kpt. Walaszczyka o zatwierdzenie pozyskanego do współpracy tw „Wiktor” z dn. 16.12.1965 r., k. 60.

[23] AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z odbytego spotkania z tw „Wikor” dnia 16.04.1966 r, s.21-22.

[24] AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa ze spotkania z tw. „Wiktor” z dnia 27.01.1967 r, s.40.

[25] AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa ze spotkania z tw „WIktor” z dnia 02.05.1967 r., s.50.

[26] AIPN Ki 004/1157 t.2. Notatka służbowa z dn. 03.06.1967 r. s.52.

[27] AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn. 26.07.1967, s.55.

[28] AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn. 09.09.1967, s.56..

[29]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn. 09.11.1967 r.,s.59-60..

[30]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn. 25.01.1968 r., s.63-65.

[31]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn. 22.03.1968 r., s.70-72.

[32]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn. 27.06.1968 r.,s.75-77.

[33]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn. 11 kwietnia 1969 r., s. 82-83

[34]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn. 07.05.1970 r., s.93-94.

[35]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z dn 18.02.1971, s.98.

[36] Marek Darmas. Proces J. Lecha, zeznania Świadków wyjaśnienia biegłych, Echo Dnia nr 217 z 1972 r., s.1-2.

[37]AIPN Ki 004/1157 t.2,  Notatka służbowa z 30.09.1971r, s.102.

[38]AIPN Ki 004/1157 t.2, Pismo Zastępcy Baczenia Wydziału IV KWMO w Kielcach s.104

[39]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z d, 29.10.1971 r. s.107.

[40] Ibidem

[41]AIPN Ki 004/1157 t.2, Notatka służbowa z 28.11.1972 r., s. 117-118

[42]AIPN Ki 004/1157 t.1, Raport, z dn. 17.03.1966 r., s.136.

[43]AIPN Ki 004/1157 t.1, Raport kpt. Walczyka z dnia 17.03.1967 r., s. 132.

[44]AIPN Ki 004/1157 t.1, Notatka służbowa z 22.03.1968 r., s. 142.

[45]AIPN Ki 004/1157 t.1,  Notatka służbowa zastępcy Komendanta Miejskiego i Powiatowego MO d/s. SB w Stachowicach ppłk. Czesława Kowalczyka z dn. 19.04.1972 r. s.143.

[46] Ibidem

[47] AIPN Ki 004/1157 t.1, Raport kpt. Walaszczyka z dn. 03.05.1967 r., s.138.